ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 1916- 2015: Ένας αιώνας & 4 γενιές στην πολιτική

Την μητέρα του δεν την θυμάται και δεν την γνώρισε ποτέ, ούτε καν από φωτογραφία. Η παπαδιά, η κυρά Παγώνα θα φύγει από την ζωή το 1889 λίγο πριν δει το τρίτο από τα παιδιά της τον Γιώργο να περπατάει. Λίγο αργότερο ο παπά-Ανδρέας Σταυρόπουλος χάνει και την μοναχοκόρη του την Μαγδαληνή από φυματίωση. Πιστεύοντας ότι το μέλλον των δύο του γιων δεν είναι στα αφιλόξενα βουνά της Αχαΐας αφήνει το Καλέτζι έχοντας ως στόχο να σπουδάσουν τα δύο του αγόρια. Στέλνει τον πρώτο, τον Νίκο στην Πάτρα, και όταν έρχεται και η ώρα του Γιώργου κατεβαίνει και αυτός. Κάπως έτσι στην νέα γειτονία επισημοποιήθηκε το όνομα Παπανδρέου που ήταν ήδη το όνομα που τους φώναζαν στο Καλέτζι.

Ο Γιώργος θα τελειώσει το γυμνάσιο του 1904 (1η φωτό) και θα γραφεί στην Νομική (2η φωτό). Ο Α‘ Π.Π. θα τον βρει στην Γερμανία με υποτροφία για σπουδές. Κατατάσσεται ως εθελοντής του εξωτερικού (3η φωτό). Την επόμενη χρονιά αποστρατεύεται, παντρεύεται τη Σοφία Μινέικο, κόρη ενός Πολωνού μηχανικού και μιας Ελληνίδας από τα Γιάννενα (η επίσκεψη στην οικογένεια της στην 4η φωτό). Αυτός είναι 24 και αυτή ένα χρόνο μικρότερη.

Επιστρέφουν από το Βερολίνο και ο Βενιζέλος που εκτιμά τα χαρίσματα και την ρητορική του νεαρού δικηγόρου θα του διορίσει Νομάρχη Μυτιλήνης το 1916 (6η φωτό στο κέντρο, καθιστός). Στην συνέχεια θα πάρει μετάθεση για την Χίο όπου θα γεννηθεί το 1919 ο Ανδρέας Παπανδρέου (7η φωτό). Η έντονη δράση του θα το φέρει πλέον στην πρωτεύουσα, το 1992 ως πολιτικό σύμβουλο του Αρχηγού της Επανάστασης Νίκο Πλαστήρα (8η φωτό) και ένα χρόνο αργότερα υπουργό Εσωτερικών της κυβέρνησης Γονατά (9η φωτό). Πηγή φωτογραφιών Πνευματικό Ίδρυμα Γεωργίου Παπανδρέου.

Το 1920, όταν ο θίασος της Μαρίας Κυβέλη επισκέπτεται την Χίο θα τύχει της χειρότερης δυνατής υποδοχής. Η παράσταση θα λογοκριθεί από τον Νομάρχη Γιώργο Παπανδρέου. «Ποιος υπαγορεύει κάτι τέτοιο;», ρωτάει τους συνεργάτες της. «Ο Γεώργιος Παπανδρέου», της λένε. «Και ποιος είναι ο Γεώργιος Παπανδρέου;», αντιγυρίζει και ζητά να τον συναντήσει. «Αν δεν είχα γνωρίσει τον Γιώργη, δεν θα είχα μάθει ποτέ τι πράγμα είναι ο έρωτας», θα πει αργότερα, ενώ θα έχει χωρίσει και τον δεύτερο σύζυγό της για να τον παντρευτεί. Δεν είναι, πάντως, περίεργο που την ερωτεύθηκε ο Παπανδρέου. Είναι η Ηγερία των Δημοκρατικών της εποχής αν και οι φήμες την ήθελαν να είναι νόθο παιδί του Γεωργίου Α‘ και πριν γνωρίσει τον Παπανδρέου ερωμένη του Βενιζέλου.

Παπανδρέου και Κυβέλη θα ζήσουν έναν έντονο έρωτα ο οποίος και στις 340 επιστολές που αντάλλασσαν . «Η ψυχή μου είναι γεμάτη από αγανάκτηση, θλίψη και αγάπη. Τερμάτισε το ταχύτερο την αντιπαθητική κωμωδία και γύρισε. Το Καστρί λαχταρά την επιστροφή σου. Μην αργείς.», της γράφει το 1928, ζητώντας της να σταματήσει τις περιοδείες και να περιορίσει τις εμφανίσεις της στο θέατρο. Στο μεταξύ έχουν αποκτήσει έναν γιο, τον Γιώργο (4η φωτό).

Τα χρόνια της κοινής τους ζωής είναι και τα πιο επεισοδιακά για την καριέρα του Παπανδρέου. Επιζεί από απόπειρα δολοφονίας, εκλέγεται βουλευτής, ορίζεται υπουργός, φυλακίζεται, εξορίζεται, ξαναεκλέγεται βουλευτής και ξαναεξορίζεται από τον Μεταξά και δραπετεύει στη Μέση Ανατολή, από όπου ηγείται της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης. Στα χρόνια της απελευθέρωσης ο Γεώργιος Παπανδρέου (5η φωτό) αφοσιώνεται στο χρέος που αισθάνεται για τον τόπο. Η σύζυγός του ταξιδεύει μαζί με τον γιο της στην Ευρώπη, επισκεπτόμενη γιατρούς για τα προβλήματα της υγείας του παιδιού. Το ζευγάρι αποξενώνεται. Το 1949 του γράφει: «Πρέπει να χωρίσουμε». Διαζύγιο ωστόσο δεν θα πάρουν ποτέ.

Το να είσαι ο γιος του Γεωργίου Παπανδρέου δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Ο ίδιος ο Ανδρέας έχει αφηγηθεί ότι ήταν 2 μόλις ετών όταν μέρα παρά μέρα επισκέπτονταν μαζί με την μητέρα του Σοφία Μινέικο τον πατέρα του στην φυλακή όπου βρέθηκε καθώς είχε συντάξει ένα αντιμοναρχικό άρθρο. Σε ηλικία δέκα χρονών θα βλέπει πλέον τον πατέρα του ως επισκέπτη καθώς αυτός είχε παντρευτεί την Κυβέλη. Ο Ανδρέας ζει με την μητέρα του στο Ψυχικό και παρακολουθεί την Ε‘ & ΣΤ‘ δημοτικού στο Κολέγιο Αθηνών. Την ίδια περίοδο ο πατέρας του ήταν υπουργός Παιδείας. «…Στην Ε‘ Δημοτικού με έγραψαν στο νεοσύστατο Κολλέγιο Αθηνών. Στο τέλος του έτους ανακοινώθηκε ότι ήμουν ο χειρότερος μαθητής της τάξης! (…) Ο πατέρας μου εξέφρασε τη θλίψη του για την “αποτυχία“ του γιου του. Κι αυτό με προβλημάτισε ολόκληρο το καλοκαίρι. Και το‘ βαλα στόχο όταν γυρίσω στο Κολλέγιο στην “έκτη“ να γίνω πρώτος μαθητής. Πράγματι βγήκα πρώτος και παρέμεινα πρώτος μέχρι την Πέμπτη Γυμνασίου στο Κολλέγιο…»

Στο πανεπιστήμιο συνεχίζει τη δράση του κατά του καθεστώτος Μεταξά. Καταλήγει να συλληφθεί ενώ φοιτά στο τρίτο έτος της Νομικής. Μπαρκάρει για Αμερική όπου κάνει δύο γάμους, κατατάσσεται στο Αμερικανικό Ναυτικό και ξεκινάει το μακρύ ταξίδι της ενηλικίωσης, των μεγάλων ιδεών, της ακαδημαϊκής καριέρας και, χωρίς να το ξέρει καν ο ίδιος, η προετοιμασία της επιστροφής. Περνάει από το Χάρβαρντ, το Μπέρκλεϊ, το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Η Ελλάδα εκείνον τον καιρό συνταράσσεται από τα αιματηρά «Δεκεμβριανά», από τις εκλογές «βίας και νοθείας» του 1961 και από την ανατροπή του 1963, όταν η Ενωση Κέντρου σχηματίζει κυβέρνηση μειοψηφίας με τη στήριξη της ΕΔΑ. Ο Ανδρέας αποκτά τη φήμη εξαιρετικού επιστήμονα της οικονομίας και χαρισματικού δασκάλου. Λείπει πολλά χρόνια από την Ελλάδα. Κατά κάποιον τρόπο την αποφεύγει. Τη νιώθει στο βάθος της μοίρας του και την απωθεί. Η πρόταση του Κωνσταντίνου Καραμανλή να αναλάβει το Κέντρο Οικονομικών Ερευνών και η συζήτηση για δημιουργία Σχολής Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τον διχάζει. Φοβάται ότι αν φύγει, θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει οριστικά την πανεπιστημιακή του καριέρα. Επιστρέφει, εργάζεται στο Κέντρο, αλλά με την πρώτη ευκαιρία, ξαναγυρίζει για λίγους μήνες στο Μπέρκλεϊ. Αυτή θα είναι και η τελευταία φορά.

Το 1963 επιστρέφει με την δεύτερη σύζυγο του Μαργαρίτα Τσαντ στην Αθήνα αποφασισμένος να αναμιχθεί στην πολιτική το οποίο αποτελούσε επιθυμία του πατέρα του αλλά και παρότρυνση ενός άλλου σημαντικού στελέχους της Ένωσης Κέντρου, του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Θα εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής στις εκλογές του 1964 και τόσο ο ίδιος όσο και η Μαργαρίτα είναι σύμβουλοι του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Παράλληλα μεγαλώνουν την οικογένεια τους στο Καστρί η οποία πλέον αριθμεί τέσσερα παιδιά.

Ως κυβερνήτης, ο Γεώργιος Παπανδρέου επιχειρεί τις τομές και τις μεταρρυθμίσεις για τις οποίες μιλούσε όλα τα προηγούμενα χρόνια. Απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων, ρύθμιση των αγροτικών χρεών, καθιέρωση της δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες, περιορισμός του ασφυκτικού ελέγχου του κράτους στα φρονήματα των πολιτών. Στην κυβέρνησή του συμμετέχει και ο Ανδρέας, πρώτα ως υπουργός Προεδρίας και κατόπιν ως αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού. Παραιτείται λίγο αργότερα και συσπειρώνει γύρω του τις κεντροαριστερές δυνάμεις της Ενωσης Κέντρου. Αρχίζουν οι συγκρούσεις με τον Μητσοτάκη. Ακολουθεί η σύγκρουση του Γεωργίου με το Παλάτι, η «Αποστασία», το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου και η Χούντα των Συνταγματαρχών. Ο Γεώργιος Παπανδρέου τίθεται σε περιορισμό στο σπίτι του στο Καστρί και πεθαίνει το 1968. Η κηδεία του αποτελεί την πρώτη μαζική διαδήλωση κατά του δικτατορικού καθεστώτος.

Αμέσως μετά το πραξικόπημα, οι δυνάμεις της Χούντας συλλαμβάνουν τον Ανδρέα. Εισβάλλουν στο σπίτι του σπάζοντας με τσεκούρια την πόρτα και με την απειλή όπλου ζητούν από τον γιο του, Γιώργο, να τους πει πού βρίσκεται. «Δεν είναι εδώ», λέει ο 15χρονος. «Θα σε σκοτώσω αν δεν μου πεις πού είναι ο πατέρας σου», επιμένει ο αξιωματικός. «Εμένα θέλετε, κύριοι, όχι αυτόν», ακούγεται η φωνή του Ανδρέα, που κρυβόταν στη στέγη του σπιτιού. Ο Ανδρέας φυλακίζεται και αφήνεται ελεύθερος μόνον υπό το βάρος της διεθνούς κατακραυγής. Λίγο αργότερα φεύγει για το εξωτερικό. Αρχίζουν τα χρόνια της εξορίας. Τα χρόνια της αναμονής μέχρι τη θριαμβική επιστροφή. Ο Ανδρέας Παπανδρέου βρίσκει στη Στοκχόλμη θερμή συμπαράσταση από τον πρωθυπουργό Τάγκε Ερλάντερ και τους ομογενείς. Διδάσκει στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν παύει να σκέφτεται την αντίσταση στο καθεστώς της Χούντας. Συναντά ξένους σοσιαλιστές, ενώ συγκεντρώνει γύρω του τους πιο δραστήριους του αντιδικτατορικού αγώνα, που αρχίζουν ήδη να τον «βλέπουν» ως ηγέτη τους.

Τον Οκτώβριο του 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου γίνεται πρωθυπουργός της Ελλάδας, υποσχόμενος την «Αλλαγή».

Σε αυτές τις εκλογές μπαίνει στην πολιτική και ο μεγάλος του γιος. Η τρίτη γενιά των Παπανδρέου. Ο Γιώργος συνειδητοποιεί πια ότι έχουν περάσει τα χρόνια που γύριζε ως φοιτητής με την κιθάρα στον ώμο δουλεύοντας ως «πιατάς» στην Αμερική, ως υλοτόμος και μπογιατζής στον Καναδά ή ως καθαριστής στη Σουηδία. Και έχουν διαψευστεί οι δηλώσεις προς τον συγκάτοικό του στο Πανεπιστήμιο, Αντώνη Σαμαρά, ότι δεν θα βρεθούν ποτέ αντιμέτωποι, καθώς δεν είχε σκοπό να μπει στην πολιτική. Ισως τον έπεισε ο αδελφός του, Νίκος. «Τέσσερα χρόνια στη Βουλή είναι ένα πτυχίο. Παρ’ το και αν θες συνεχίζεις, αν δεν θες, φεύγεις», λέει. Κατεβαίνει υποψήφιος στην Αχαΐα και παίρνει πάνω από 21.000 σταυρούς.

Η σχέση, πάντως, του Γιώργου Παπανδρέου με τον πατέρα του είναι αναπόφευκτα δύσκολη. Ο Ανδρέας αναδεικνύεται σε εμβληματική μορφή για τη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Στη δεύτερη κυβέρνησή του, του εμπιστεύεται το Υφυπουργείο Πολιτισμού και κατόπιν το Υπουργείο Παιδείας. Οι αντιθέσεις δεν λείπουν, αλλά γίνονται πάντα σε πλαίσιο πολιτικό, όπως αρμόζει στην οικογένεια. Σε πολλά θέματα ο γιος έχει πολύ πιο προωθημένες απόψεις από τον πατέρα του. To 1989 λίγο πριν το ΠΑΣΟΚ χάσει για πρώτη φορά τις εκλογές από το 1981, ο Γιώργος Παπανδρέου θα παντρευτεί την Άντα Παπαπάνου με την οποία γνωρίζεται από τότε που αυτή ήταν δέκα χρονών. Μαζί της θα αποκτήσει μία κόρη, την Μαργαρίτα Έλενα, ενώ από τον πρώτο του γάμο, το 1982 με την Έυα Ζησιμίδου έχει και ένα γιο, τον Ανδρέα.

Το 1989 το ΠΑΣΟΚ δεν έχασε μόνο τις εκλογές, βρέθηκε στην πιο δύσκολη στιγμή του έχοντας απέναντι του, το σύνολο των πολιτικών του αντιπάλων από δεξιά και αριστερά, την κοινωνία και τον Ανδρέα Παπανδρέου σε σύγκρουση με την οικογένεια του καθώς αποφάσισε να χωρίσει την Μαργαρίτα μετά από 40 χρόνια γάμου για χάρη μιας νεαρής αεροσυνοδού, της Δήμητρας Λιάνη. Στα τόσα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει πλέον προστίθεται και αυτό της κλονισμένης υγείας του προέδρου του. Το 1988 θα μεταφερθεί στο νοσοκομείο Χέρφιλντ για εγχείρηση στην καρδιά.

Στις 9 Νοεμβρίου του 2009 και αφού η Νέα Δημοκρατία είχε συντιβεί, ορκίζεται 11ος πρωθυπουργός της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας. To ποσοστό που έλαβε, κοντά στο 44% θύμιζε παλιές καλές ημέρες του ΠΑΣΟΚ. Δυστυχώς όμως για όλους η ευφορία της νίκης κράτησε ελάχιστα. Το σύνθημα που είχαν επιλέξει να αφουγκραστούν οι περισσότεροι: «Λεφτά υπάρχουν» αποδείχθηκε μία άσχημη φάρσα.

Με την ιδρυτική διακήρυξη που υπογράφουν 252 άτομα κατατεθημένη στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου, το κόμμα Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών του Γιώργου Παπανδρέου έρχεται να σταθεί απέναντι στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. που δημιούργησε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο ίδιος κάνει λόγο για λύτρωση παρά για διάσπαση και θεωρεί ότι το νέο κίνημα θα γράψει ιστορία.

Ο Ανδρέας Γεωργίου Παπανδρέου ο νεότερος συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση στην πολτική, και κόντρα στην επιθυμία της γιαγιά του ήθελε το επόμενο μέλος των Παπανδρέου που θα διεκδικούσε ψήφο να ήταν γυναίκα και κατά προτίμηση με το όνομα Μαργαρίτα (κοινώς η αδελφή του Ανδρέα), κατέρχεται στις εκλογές στον Νομό Αχαϊας. Από εκεί που ξεκίνησαν όλα πριν από έναν αιώνα.