Τι διαβάζουμε τώρα; 12 βιβλία σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας

Βασίλης Γκουρογιάννης, Τα κιάλια του Βασίλι Τσουικόφ (εκδ. Μεταίχμιο)

Η πορεία του μυθιστορήματος αρχίζει από τα χρόνια της Κατοχής, φτάνει σχεδόν στο σήμερα και αντιμετωπίζει τον Εμφύλιο σαν έναν τοκογλύφο που δεν μπορεί κανένας να τον ξεχρεώσει όσο αίμα και μελάνι κι αν τον αφήσει να ρουφήξει από τις αρτηρίες του. Ματαιωμένες ζωές, ιδεολογικές ανατροπές, κωμικές και τραγικές καταστάσεις που εναλλάσσονται απροσδόκητα. Ο ήρωας του μυθιστορήματος είναι φτιαγμένος από υλικά υπαρξιακής αγωνίας, ιστορίας, ιδεολογίας, ιδεοληψίας, τέχνης, έρωτα. Τυπικό δείγμα του μετακατοχικού Έλληνα που προσπαθεί με οποιοδήποτε υλικό να καλύψει το προσωπικό και κυρίως το συλλογικό τραύμα. Όλα αυτά κρύβουν στο βάθος έναν ανεκδήλωτο σπαραγμό για την ατομική και συλλογική μοίρα του ανθρώπου.

Το νέο μυθιστόρημα του Βασίλη Γκουρογιάννη συμπυκνώνει τον τρόπο του συγγραφέα στην αφήγηση μιας μεγάλης ιστορίας μέσα από τα μάτια του κεντρικού του ήρωα. Κι όταν αυτή η μεγάλη ιστορία είναι η ιστορία του τόπου μας, η ιστορία του Εμφυλίου –αλλά και μετά– ο συγγραφέας ακροβατεί στη γλώσσα, μετέρχεται λέξεις ξεχασμένες, αντεπιτίθεται στις πάγιες αντιλήψεις και εκφράζει προσωπική ευαισθησία, ποιητικές λάμψεις και φιλοσοφικό στοχασμό.

Ισίδωρος Ζουργός, Χάλκινα κατώφλια (εκδ. Πατάκη)

Τα Χάλκινα κατώφλια είναι η αρχή ενός ακόμη μύθου δίπλα στον κυρίαρχο μύθο. Eξιστορεί τι θα μπορούσε να συμβεί, εάν ένα πρόσωπο, επινοημένο από τον συγγραφέα, παρεισέφρεε στο στρατόπεδο των Αχαιών και με τη σταδιακή επιρροή του άλλαζε τη μοίρα του πολέμου και την πορεία του γυρισμού στην Ιθάκη. Είναι μια φανταστική αφήγηση για τα φουσκωμένα πανιά και τους ανοιχτούς ορίζοντες, για την ιαματική παρουσία της γυναίκας σε έναν κόσμο πλημμυρισμένο από αίμα και χαλκό. Μια καταγγελτική απεικόνιση της κτηνωδίας του πολέμου, ένα σχόλιο για τις τραγικές ορίζουσες της ανθρώπινης μοίρας, αλλά ενίοτε κι ένα μυθιστόρημα φάρσα, αφού οι εξουσίες, συχνά ανοχύρωτες, έλκουν ρινίσματα παρωδίας και σάτιρας.

Τα Χάλκινα κατώφλια του Ισίδωρου Ζουργού είναι ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε μια παραδοχή. What if… τι θα συνέβαινε εάν στον Τρωικό πόλεμο, νικητές ήταν οι Τρώες; Ποια θα ήταν η ματιά μας προς τους ένδοξους προγόνους μας; Πόσο διαφορετικά θα είχε διαμορφωθεί η σχέση μας με τους γείτονες; Όταν οι βασιλιάδες είναι γυμνοί από το ηρωικό ιδεώδες, τότε οι δούλοι και οι δούλες έχουν φωνή και μάτια, ερμηνεύουν και αναδομούν τον κόσμο της ισχύος και της θεϊκής καταγωγής.

Σάκης Σερέφας, Πέτα το στη θάλασσα (εκδ. Μεταίχμιο)

1963, μια μητέρα πλησιάζει την προκυμαία της Θεσσαλονίκη. Σε λίγα λεπτά, το βρέφος που κρατά στην αγκαλιά της βυθίζεται στη θάλασσα. Δύο μέρες μετά, τα πρωτοσέλιδα οργιάζουν. Στην αναπαράσταση ο κόσμος τη γιουχάρει. Η σκύλα, η φόνισσα, η ελτα.παιδοκτόνος. Στη μεγαλύτερη εικόνα μπαίνει και ένα ίδρυμα παρατημένων βρεφών, που εκείνο το ίδιο δεν δέχτηκε το βρέφος. Το ίδιο ίδρυμα διοχετεύει παρανόμως βρέφη που αγονράζονται στην Αμερική. Πολιτικά σκάνδαλα και αλισβερίσια δημοσιογράφων και αστυνομίας, για να κουκουλωθεί το βρόμικο κύκλωμα.

Ο Σάκης Σερέφας ξεδιπλώνει μπροστά μας μια ιστορία τραγική, μια ιστορία όπου οι πρωταγωνιστές της μοιάζει να μην έχουν ψυχή, να μην έχουν καρδιά, να τα έχουν θυσιάσει όλα στον βωμό της προσωπικής τους ευμάρειας και των αχαλίνωτων φιλοδοξιών τους. Πάνω απ’ όλα όμως είναι μια ιστορία καθηλωτική και για όσο θα συνεχίζει να μας προκαλεί δυσφορία, πάει να πει ότι δεν έχουμε συνηθίσει το «τέρας» που αντικρίζουμε καθημερινά.

Αργυρώ Μαντόγλου, Ένας δικός της δρόμος (εκδ. Καστανιώτη)

Ζάκυνθος 1823: Η Ελισάβετ Μουτζάν (μετέπειτα Μαρτινέγκου) επιχειρεί να δραπετεύσει από το σπίτι της, όπου βρίσκεται σε καθεστώς εγκλεισμού, όπως όλες οι κόρες επιφανών οικογενειών. Στόχος της είναι να φτάσει στην Ιταλία, να σπουδάσει και να γράψει ελεύθερα.

Εύβοια 1906: Η Βιρτζίνια Στίβεν (μετέπειτα Γουλφ), νεαρή δημοσιογράφος, κάνει το πρώτο ταξίδι της στην Ελλάδα. Επισκέπτεται διάφορους αρχαιολογικούς χώρους πριν καταλήξει στο Αχμέταγα, κτήμα που αγοράστηκε από τους Τούρκους με χρήματα της Λαίδης Μπάιρον. Εκεί γίνεται μάρτυρας σε έναν φόνο, λαμβάνει μέρος σε ανασκαφές και εμπνέεται το πρώτο της μυθιστόρημα.
Βενετία, σήμερα: Μια άλλη γυναίκα συναντάει έναν αρχαιολόγο προσηλωμένο στο εντατικό «κυνήγι» μαγισσών, γυναικών που θάφτηκαν τον Μεσαίωνα με μια πέτρα στο στόμα. Στην πλωτή πόλη, μετά από πολυήμερη σιωπή, θα αρχίσει να αφηγείται τις δικές της ιστορίες.

Η Αργυρώ Μαντόγλου έχει δείξει και σε προηγούμενα βιβλία της ότι αγαπάει τις τολμηρές και αδέσμευτες προσωπικότητες (Αδαμάντιος Κοραής), αυτές που ρισκάρουν, που δεν συμβαδίζουν με την εποχή τους, αυτές που (με προσωπικό τους κόστος) φέρνουν το μέλλον στο παρόν. Τρεις τέτοιες προσωπικότητες βρίσκονται στο κέντρο της κάθε ιστορίας στο νέο της βιβλίο. Αίσθημα ελευθερίας, δικαιοσύνης και δημιουργίας διακατέχει την κάθε ηρωίδα της και προχωρά μπροστά, σε έναν απάτητο για την καθεμιά τους δρόμο.

Στέλιος Μάινας, Αρόδου (εκδ. Ψυχογιός)

Γεννημένος σ’ ένα καΐκι στη Μαύρη Θάλασσα, ο Μιχάλης μεγάλωσε με το αλάτι του πελάγου στις φλέβες του. Απ’ τα καΐκια των προγόνων του μέχρι τα γκαζάδικα, τα κάργκο και τα τζενεράλια, τα ταξίδια τον έφεραν μακριά, αλλά η θάλασσα του πήρε περισσότερα απ’ όσα του χάρισε. Έρωτες που ναυάγησαν, παιδιά που χάθηκαν, φιλίες που σφυρηλατήθηκαν και δοκιμάστηκαν στις τρικυμίες. Στο Χονγκ Κονγκ, καθώς παραγγέλνει ένα γαμπριάτικο κοστούμι στον παλιό του ράφτη, η ζωή του περνά σαν φευγαλέα αντανάκλαση στα νερά του λιμανιού. Λίγες μέρες απομένουν μέχρι να δέσει για πάντα το καράβι του.

Ο Στέλιος Μάινας αργά και με προσοχή χτίζει το συγγραφικό του προφίλ και καταπιάνεται με θέματα απαιτητικά. Σ’ αυτό το δεύτερο μυθιστόρημά του ξεδιπλώνεται η ζωή των ναυτικών τη δεκαετία του ’70, μέσα από τα μάτια του καπετάνιου Μιχάλη Τσιβίγκου. Μια ζωή στα καράβια, σε ξένους τόπους, με τη θάλασσα να τον έχει τσακίσει και τα πολλά μποφόρ, για έναν ολόκληρο χρόνο, να του προξενούν κρίσεις πανικού, κατάσταση που κράτησε κρυφή, κι έτσι μπόρεσε και κράτησε τη θέση του. Αλλά και οι μέρες στη στεριά, μια ξενιτιά απ’ την ανάποδη κι ένας φόβος ανεξήγητος.

Γιώργος Πολυμενάκος, Ιστορίες από μια αθέατη θάλασσα (εκδ. Γραφή)

Σπονδυλωτό μυθιστόρημα που αφηγείται τη διαδρομή μιας ζωής από τα παιδικά χρόνια ως τη μέση ηλικία. Κάθε μία από τις δεκαοκτώ επιμέρους ιστορίες στέκεται ως αυτόνομο διήγημα, ενώ όλες μαζί υφαίνουν, σε διαφορετικές εποχές, τον καμβά μιας πορείας: από τις γειτονιές της ανάγκης και τις σχολικές αυλές της αθωότητας, ως την ορμή της νιότης και τα νοσοκομεία της αγωνίας. Η αφήγηση κινείται ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, στο προσωπικό βίωμα και τη συλλογική εμπειρία, δημιουργώντας ένα θρυμματισμένο παραμύθι όπου η σιωπή και ο υπαινιγμός λένε περισσότερα από τα λόγια.

Ο Γιώργος Πολυμενάκος στο νέο του σπονδυλωτό μυθιστόρημα, χρησιμοποιεί στον τίτλο του τη θάλασσα με τρόπο μεταφορικό. Ο ήρωάς του ούτε μπαρκάρει ούτε θαλασσοπνίγεται κι όμως το ταξίδι του στην αθέατη, προσωπική του θάλασσα είναι μεγάλο, ορμητικό και γεμάτο αγάπη και δυσκολίες. Μέχρι τη στιγμή που θα πιάσει αρόδο και θα έχει τον χρόνο να αναστοχαστεί τη μέχρι τώρα ζωή του.

Μάρω Κακαβέλα, Το καλοκαίρι του σκύλου (εκδ. Στερέωμα)

Κι όμως αυτό δεν είναι ένα βιβλίο για την απώλεια. Ούτε για τη μνήμη. Αφού έτσι κι αλλιώς ο χρόνος μας είναι κυκλικός και διάσπαρτος. Είναι η ιστορία του Ηλία και ενός κουταβιού, του Θύμιου, στην Αθήνα της κρίσης, έναν φριχτά ζεστό Αύγουστο. Αλλά είναι και η ιστορία του Νικήτα, ενός αστυνόμου σε λίμπο. Είναι οι διαδρομές τους σε μια άδεια πόλη και οι διασταυρώσεις των ενοχών τους. Ένας Αύγουστος, ένας σκύλος, όχι, λάθος, ένα κουτάβι και η αναζήτηση μιας στέγης. Και οι τυχαιότητες που διαφεντεύουν την ζωή όλων.

«Οι πεθαμένοι με τους πεθαμένους κι οι ζωντανοί με τους ζωντανούς» λέει –με χαρακτηριστική απλοποίηση– μια λαϊκή ρήση, αλλά στην πραγματικότητα τα πράγματα είναι απείρως πολύπλοκα. Για τους γονείς που θα πρέπει να μάθουν να ζουν με την απουσία, για την απώλεια που δεν αναπληρώνεται, για το αίσθημα δικαίου που δεν ικανοποιείται, για την αγάπη που δεν εκφράστηκε, για το χάδι που δεν δόθηκε. Γι’ αυτές και πολλές άλλες μεταιχμιακές συνθήκες, έρχεται η καλή λογοτεχνία, όπως είναι η νουβέλα της Κακαβέλα, και φιλοτεχνεί με ενσυναίσθηση τις λεπτές αποχρώσεις του ψυχισμού των ηρώων.

Ελένη Στελλάτου, Καιρός των κρυστάλλων (εκδ. Πόλις)

Μια μικρή παραθαλάσσια πόλη των αρχών του 20ού αιώνα πλήττεται από μια παράδοξη μεταδοτική ασθένεια που μετατρέπει τα σώματα όσων προσβάλλονται σε πορσελάνινα, έτοιμα να θρυμματιστούν με το παραμικρό άγγιγμα. Ο μοναχικός Εμανουέλ Περόν, τρίτης γενιάς ντρογκερίστας της πόλης, που προτιμά να κρύβεται από τον κόσμο και αποφεύγει το φως, θα χρειαστεί να αναλάβει δράση, να συνδέσει τους κρίκους της αλυσίδας των γεγονότων, αλλά και να ξεδιαλύνει τα μυστικά της προσωπικής του ιστορίας. Μια περιπέτεια που ξεκινά από το σημείο όπου η επιστήμη συναντιέται με τη μεταφυσική και φτάνει ως το αθέατο βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η Ελένη Στελλάτου στο νέο της μυθιστόρημα ανακαλεί τη συλλογική εμπειρία της πανδημίας και τη μεταφέρει με ευφάνταστο τρόπο σε μια ιστορία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Οι ανθρώπινες σχέσεις –στη βάση τους ίδιες τότε και τώρα– δοκιμάζονται σε οριακές καταστάσεις και η απάντηση –τότε και τώρα– είναι η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση, η αλήθεια που κρύβεται μέσα μας.

Γιώργος Παπαζαφειρίου, Παλιό χώμα (εκδ. Νήσος)

Δύο άντρες και οι ιστορίες τους συναντιούνται στο παλιό χώμα των Αιγών. Κάτω από τον καυτό ήλιο, ένας αρχαιολόγος φέρνει στην επιφάνεια μια ελληνιστική αγροικία και αναζητά τα απομεινάρια της ζωής των κατοίκων της. Ένας βετεράνος του μακεδονικού στρατού επιστρέφει στο σπίτι του από τη νικηφόρα εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή κουβαλώντας την πολύτιμη αμοιβή του. Σχεδόν είκοσι τέσσερις αιώνες χωρίζουν τις δυο ιστορίες.

Ντεμπούτο και κύκνειο άσμα το μυθιστόρημα Παλιό χώμα για τον Γιώργο Παπαζαφειρίου (1973-2024), συνενώνει τη μεγάλη του αγάπη για τις ανασκαφές και τις βαθιές του γνώσεις στην αρχαιολογία, με το ταλέντο του στην αφήγηση. Η πρόωρη φυγή του στέρησε από την επιστημονική κοινότητα έναν καταρτισμένο αρχαιολόγο και έναν ταλαντούχο συγγραφέα.

+3 επανεκδόσεις

Θοδωρής Καλλιφατίδης, Μητέρες και γιοι (εκδ. Πατάκη)

Η επιστροφή ενός γιου για λίγες µέρες στην πατρική εστία, στην Αθήνα. Η σχέση µε την ενενήντα δύο ετών µητέρα του, που περιµένει πάντα τον ξενιτεµένο της στη Σουηδία. Η επικοινωνία µε τον νεκρό πατέρα µέσω ενός ηµερολογίου που µιλά για τις οικογενειακές ρίζες σε µια χαµένη πατρίδα, τον Πόντο, αποκαλύπτοντας την πορεία µιας οικογένειας στον 20ό αιώνα. Η αναζήτηση ταυτότητας ενός ανθρώπου που είναι παντού ξένος, ζώντας ανάµεσα σε δύο πατρίδες –εκείνη όπου γεννήθηκε και εκείνη όπου απέκτησε τη δική του οικογένεια–, σε δύο πολιτισµούς, δύο γλώσσες και δύο κουλτούρες.

Η πρόζα του Καλλιφατίδη, ειδικά σ’ αυτό το μικρό βιβλίο, μοιάζει αυθόρμητη και πηγαία, σκέψεις και συναισθήματα που ξεπροβάλλουν όταν αντικρίζει την ηλικιωμένη μητέρα του, όταν επιστρέφει στην παιδική του ηλικία, όταν «συνομιλεί» με τον πατέρα του. «Ο πατέρας µου µε έκανε άνθρωπο και η µητέρα µου συγγραφέα». Ο Καλλιφατίδης έγραφε πετυχημένη αυτομυθοπλασία before is was cool κι αυτό γίνεται μονάχα με έναν τρόπο: έχοντας τον απόλυτο έλεγχο του υλικού του, διαλέγοντας με προσοχή την κάθε λέξη και κλιμακώνοντας το συναίσθημα με απόλυτα εκφραστικό έλεγχο.

Άρης Μαραγκόπουλος, Η μανία με την Άνοιξη (εκδ. Τόπος)

1965, Ιούλιος: Σ’ ένα απομονωμένο νησί του Αιγαίου, που παλιότερα αποτελούσε τόπο εξορίας πολιτικών κρατουμένων, καταφθάνει η αισθαντική Φλώρα, ζητώντας να ξεφύγει από την εμπλοκή της με πολιτικά πρόσωπα της ταραγμένης προδικτατορικής περιόδου. (Πρόκειται για τη νέα γυναίκα που ενέπνευσε την ομώνυμη ηρωίδα στη Χαμένη Άνοιξη του Στρατή Τσίρκα.) 
2000, Αύγουστος: Μια παρέα τεσσάρων Αθηναίων έρχεται στο ίδιο νησί για διακοπές. Τα μέλη της διαπιστώνουν ότι οι κάτοικοι ζούνε κάπως παράξενα: ο ρυθμός της καθημερινότητας είναι απελπιστικά αργός και τα τοπικά προβλήματα συζητιόνται εν θερμώ σ’ έναν γυναικείο Συνεταιρισμό που, εκ πρώτης όψεως, θυμίζει σοβιέτ. Μια γυναίκα (με λίγους συντρόφους της) φαίνεται να ελέγχει όλο αυτό το σύστημα: η εξηντάχρονη Φλώρα.

Όπως έχουν κατά καιρούς ομολογήσει πολλοί συγγραφείς για τα γραπτά τους, δύσκολα «ξεμπλέκουν» με ένα κείμενο και το μόνο σίγουρο είναι ότι η έκδοσή του, δεν συνεπάγεται και την αυτόματη αποστασιοποίηση του συγγραφέα από αυτό. Αυτή μοιάζει να είναι και η περίπτωση του Άρη Μαραγκόπουλου με το μυθιστόρημά του Η μανία με την Άνοιξη, το οποίο εκδόθηκε πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2006 (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) και σε δεύτερη έκδοση τον Απρίλιο του 2009 (εκδ. Τόπος). Η εθνική και κοινωνική χειραφέτηση, που ακόμα δεν έχει επιτευχθεί, κατά τον συγγραφέα προκαλεί ένα συλλογικό αίσθημα απογοήτευσης, το οποίο οδηγεί σε έναν εμφύλιο θυμό. Αυτόν τον εμφύλιο θυμό θέλει να αποτυπώσει και ο Μαραγκόπουλος μέσα από την αλληλεπίδραση των ηρώων του. Η παρούσα έκδοση είναι εκ βάθρων επεξεργασμένη από τον συγγραφέα, ενώ και στο εξώφυλλο δηλώνεται: «Οριστική αναθεωρημένη έκδοση του μυθιστορήματος».

Φρέντυ Γερμανός, Γυναίκα από βελούδο (εκδ. Διόπτρα)

Η Σοφία Τρικούπη, αδελφή του Χαρίλαου Τρικούπη, υπήρξε μια εμβληματική φιγούρα της ελληνικής ιστορίας. Έζησε στην καρδιά των πολιτικών εξελίξεων του 19ου αιώνα. Μια γυναίκα που και σήμερα θα ήταν σύγχρονη. Πήρε αποφάσεις που αψηφούσαν τις κοινωνικές συμβάσεις, αγάπησε έναν άντρα που αποτέλεσε τον βασικό πολιτικό αντίπαλο του αδελφού της, έζησε τη δική της επανάσταση με πόνο και δύναμη.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 που έγραψε ο Φρέντυ Γερμανός το ιστορικό μυθιστόρημα Γυναίκα από βελούδο, αποτελούσε μια τολμηρή απόφαση να χρησιμοποιήσει ως ηρωίδα του βιβλίου του ένα υπαρκτό πρόσωπο. Τριάντα και πλέον χρόνια μετά, με το αναγνωστικό κοινό απολύτως εκπαιδευμένο με ανάλογα μυθιστορήματα, Η γυναίκα από βελούδο δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας αλλά έρχεται με την αθωότητα του συγγραφέα της απέναντι στην προσωπικότητα της Σοφίας Τρικούπη.

^＊ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.